به گزارش پایگاه اطلاع رسانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، اولین جلسه از سلسله وبینارهای فراملیِ «روایت‌هایی از ایده‌ها و الگوهای مدیریت کتابخانه‌های عمومی» با موضوع «توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی برای گروه‌های حاشیه‌ای» و سخنرانی کیم تامپسون، دانشیار علم اطلاعات دانشکده اطلاعات و ارتباطات دانشگاه کارولینای جنوبی و آندرو واکلی، دانشجوی کارشناسی‌ارشد این دانشکده به صورت مجازی برگزار شد. دبیری این نشست بر عهده منصور کوهی رستمی، استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز بود.

در این نشست تجربه ایالات متحده امریکا در طراحی و ارائه خدمات کتابخانه ای برای گروه های حاشیه ای، تشریح شد. گروه های حاشیه ای، تنها شامل ساکنان حاشیه شهرها نیست؛ در سایر کشورها سالمندان، اقلیت های قومی و مذهبی، مهاجران، ساکنان حاشیه شهرها، زندانیان، کم سوادان و ... گروه های حاشیه ای محسوب می شوند که ویژگی اصلی این گروه ها، فقر اطلاعاتی است. این افراد عموما به دلیل شرایط زندگی خود، از آنچه در جهان پیرامون اتفاق می افتد آگاهی کمتری دارند. یکی از مهم ترین عوامل برای رفع فقر اطلاعاتی، دسترسی فیزیکی و پیوسته به اطلاعات است، جایی که کتابخانه ها می توانند نقش برجسته ای ایفا کنند.

کیم تامپسون، دانشیار علم اطلاعات دانشکده اطلاعات و ارتباطات دانشگاه کارولینای جنوبی در ابتدای این نشست، اظهار داشت: کتابخانه های عمومی در ایران و امریکا خدمات متفاوتی ارائه می دهند؛ من و اندرو واکلی تجربه کار در سایر کشورها را داشته ایم اما هرگز در ایران نبوده ایم و از طریق مطالعه و تحقیق و صحبت با افراد تا حدودی موفق به درک شرایط کتابخانه های عمومی در ایران شدیم. بنابراین با اینکه در زمینه کتابخانه های عمومی ایران متخصص نیستیم، فکر می کنیم آنچه ارائه می دهیم می تواند برای کتابخانه های عمومی ایران نیز سودمند باشد.

وی با اشاره به پتانسیل کتابخانه های عمومی، تصریح کرد: نخست، کتابخانه های عمومی مخاطبان از تمامی گروه های سنی را به مطالعه ترغیب می کنند و عموما اولین دلیل مردم برای مراجعه به کتابخانه، مطالعه است. دیگر ظرفیت کتابخانه، ارائه فعالیت های آموزشی رسمی و غیررسمی است، جایی که مردم دور هم جمع می شوند و اجتماعات کوچکی می سازند. همچنین کتابخانه ها، مراکزی هستند که مردم می توانند به متخصصان اطلاعات دسترسی داشته باشند و کتابداران، افرادی آگاه به سواد اطلاعاتی هستند که می توانند این دانش را به دیگران انتقال دهند. در نهایت، ایجاد پیوندهایی محکم و ضعیف در جامعه از دیگر ظرفیت های کتابخانه های عمومی است. ایده پیوندهای محکم و ضعیف برگرفته از تئوری مطرح شده در دهه ۱۹۷۰ توسط مارک گرانووتر جامعه شناس است. بر اساس این نظریه انسان ها در جامعه با خانواده، دوستان و افرادی که اشتراکاتی دارند، پیوندهایی نزدیک برقرار کرده و این افراد اعتماد به نفس فرد را تقویت می کنند. همچنین ما با غریبه ها، همکاران و سایر افرادی که متفاوت از ما هستند، پیوندهایی ضعیف برقرار می کنیم و این ها افرادی هستند که ما را با ایده ها و موقعیت های جدید آشنا می کنند. هر دو شکل این پیوندها حائز اهمیت است و کتابخانه های عمومی، بهترین فرصت را برای ایجاد این پیوندها در اختیار می گذارند.

تامپسون ادامه داد: کتابخانه عمومی مکانی است که همه افراد می توانند برای تجربه احساس تعلق و مورد قبول واقع شدن در جامعه، به آن وارد شوند؛ جایی که می توانند برنامه های مورد علاقه خود را انتخاب کنند وحضوری فعال داشته باشند؛ جایی که می توانند با افرادی با علایق مشترک، ارتباط برقرار کنند.

وی افزود: کتابخانه های عمومی ظرفیت حمایت از اهداف توسعه پایدار سازمان ملل از جمله رشد اقتصادی، تولید، استخدام و ... را دارند. ما همچنین می توانیم سلامت فیزیکی و روانی را بهبود بخشیم، انسجام اجتماعی ایجاد کنیم و در واقع جامعه ای آرام و در صلح بسازیم. جایی که امنیت افزایش، جرم و جنایت کاهش پیدا کرده و ثبات ایجاد می شود.

در ادامه این جلسه اندرو واکلی با اشاره به جمعیت مهاجران در ایالات متحده امریکا، به نقش کتابخانه های عمومی برای این گروه پرداخت و گفت: تا سال ۲۰۱۸، ۴۵ میلیون نفر به ایالات متحده امریکا مهاجرت کردند که این میزان حدود ۱۴ درصد از جمعیت امریکا را تشکیل می دهد. مکزیکی ها، چینی ها، مردم غرب آسیا و شمال افریقا به ترتیب بیشترین جمعیت مهاجران هستند. در مقابل جمعیت لاتینکس، مهاجران با اصالت امریکای لاتین، بزرگ ترین جامعه مهاجران و همچنین بزرگ‌ترین اقلیت در امریکا هستند که بر اساس آمار سال ۲۰۱۹، ۱۸ درصد جمعیت امریکا را تشکیل می دهند. همانگونه که جمعیت لاتینکس در حال افزایش است، کتابخانه ها با چالش هایی برای رفع نیاز اطلاعاتی آن ها رو به رو می شوند.

وی با اشاره به زبان و فرهنگ جمعیت لاتینکس در امریکا، اظهار داشت: مشکل در یادگیری زبان انگلیسی و فراموشی زبان مادری(اسپانیایی)، استفاده از گوشی های هوشمند برای رفع نیازهای اطلاعاتی، انتقال اطلاعات به صورت فرد به فرد، داشتن درک متفاوتی از ماهیت کتابخانه عمومی(در امریکای لاتین کتابخانه، مکانی برای کتاب های کودکان است در حالی که در ایالات متحده، کتابخانه عمومی در دهه های اخیر مکانی غیررسمی برای دیدارها، انجام فعالیت ها و به اشتراک گذاری تجارب محسوب می شود) و در نهایت بدبینی به قدرت، از موضوعات مورد توجه درباره مهاجران لاتینکس است.

در ادامه تامپسون با اشاره به وجود اقلیت های قومی و مهاجر در ایران، به ارائه مدل اطلاعاتی برای اطمینان از تأمین نیاز اطلاعاتی مردم پرداخت و گفت: این مدل اطلاعاتی در قالب مثلثی متساوی الاضلاع، دارای سه ضلع دسترسی فیزیکی، دسترسی فکری و دسترسی اجتماعی است که هر سه به یک میزان حائز اهمیت است. در خصوص دسترسی فیزیکی به اطلاعات، مواردی همچون داشتن سیاست هایی فراگیر برای ورود تمامی افراد(از هر زبان، مذهب و ...) به کتابخانه، دسترس پذیری برای استفاده افرادی با ناتوانی های جسمی، طراحی جهانی برای قابل دسترس کردن مکان و خدمات برای عموم در هر زمان و مکان و تحلیل میزان دسترسی به خدمات از سوی کاربران حائز اهمیت است. در حوزه دسترسی فکری به اطلاعات، زبان، آموزش، سواد اطلاعاتی، سواد استفاده از کامپیوتر و تکنولوژی مورد توجه قرار می گیرد.

وی ادامه داد: در ضلع سوم مثلث، دسترسی اجتماعی مطرح است. کتابخانه ها برای عموم مردم هستند و حتی اگر کسی عادت به مراجعه به کتابخانه ندارد، باید به راه هایی فکر کنیم که افراد بعد از حضور در کتابخانه احساس راحتی کنند و پیوند محکمی بین آن ها و محیط برقرار شود؛ همچنین ارزش اجتماعی اطلاعات، ایجاد کانال های ارتباطی غیررسمی و تبادل اطلاعات و نه فقط دسترسی به اطلاعات در قالب کتاب و مجله، باید مد نظر قرار گیرد.

در ادامه اندرو واکلی به بیان نمونه هایی از چگونگی فراگیری کتابخانه ها به لحاظ فیزیکی، فکری و دسترسی اجتماعی در امریکا پرداخت و گفت: در حوزه دسترسی فیزیکی اقداماتی همچون امکان دسترسی به اینترنت، ابزارهای تکنولوژیک و اطلاعات در کتابخانه؛ امکان دسترسی کودکان و نیز اجتماعات بزرگ به کتاب، استفاده از کتابخانه های سیار برای خدمت به مردم در حاشیه شهرها، انجام شده است. در حوزه دسترسی فکری اقداماتی همچون فراهم سازی اطلاعات و خدمات مرجع به زبان مادری مراجعه کننده، استخدام کارمندانی که به چند زبان مسلط باشند، تهیه نشانه های دو یا چند زبانه در کتابخانه، تهیه مجموعه های متنوعی از کتاب ها و مجلات انجام شده است. همچنین در حوزه دسترسی اجتماعی، شناخت جامعه و جلب اعتماد، ملحق شدن به اجتماعات موجود خارج از کتابخانه و کمک به گروه های مختلف در برخورد با بروکراسی های پیچیده اداری مفید خواهد بود.

در پایان این برنامه منصور کوهی رستمی، دبیر نشست، برگزاری این سلسله نشست ها را گامی مثبت در راستای ارتقای کیفی خدمات کتابخانه های عمومی و نیز افزایش انگیزه در کتابداران دانست و گفت: استفاده از علم و تجربه دیگران، به لحاظ اخلاقی و دینی همواره سفارش شده و طلب علم بر هر مسلمانی واجب است. نقش کتابخانه های عمومی در جهان در حال تغییر است و امروز کتابخانه نه به عنوان مخزن کتاب، بکله به عنوان مرکز فرهنگی و اجتماعی مد نظر قرار می گیرد. کتابخانه های عمومی در کشور ما نیز در این مسیر حرکت می کنند؛ بنابراین برای همگام شدن با تغییرات و آگاهی بیشتر از این مباحث جدید، نیازمند مشاهده تجارب سایر کشورها هستیم تا با ایده ها آشنا شویم، از آن ها الگو بگیریم و بر اساس اقتضائات، آن ها را بومی سازی و پیاده کنیم. در این وبینارها کتابداران زیادی حضور دارند و ارتباط آن ها با همکاران خود در نقاط مختلف جهان، ثمرات بسیاری دارد و انرژی و انگیزه مضاعف می دهد.